Geen onkruid meer door mulchen met snoeiafval en bladeren

Wat betekent “mulchen”?

Mulchen is het bedekken van kale stukken grond met een laag (organisch) materiaal. Dit voorkomt onkruid en uitdroging. Mulch kun je zelf maken door takken uit eigen tuin met een hakselaar fijn te malen, en door afgevallen blad te laten liggen.

Voordelen van mulchen

• Onkruid krijgt geen kans. Naar mijn ervaring wordt 95% van het onkruid voorkomen.
• Je hoeft minder te sproeien en bespaart dus water.
• Planten worden beschermd tegen hitte en vorst. De laag organisch materiaal werkt als een isolerende deken: de grond eronder warmt langzamer op en koelt langzamer af. De kans op permanente schade aan je planten, waarbij zelfs grondig snoeien niet meer helpt omdat de wortels zijn beschadigd, wordt kleiner.
• Minder groenafval. Je snoeiafval gaat niet meer in de groencontainer, en er zal ook veel minder onkruid in die container belanden. In mijn geval begonnen we met twee grote groencontainers, maar al snel hebben we er een aan de gemeente terug kunnen geven. De overgebleven container zit veel minder vaak vol.
• Het bespaart tijd. Mulch maken kost wel tijd, maar veel minder dan steeds onkruid weghalen. Zie: Hoeveel tijd en geld kost onkruid voorkomen?
• Het is goedkoop. Het materiaal komt uit je eigen tuin. Je hebt wel een hakselaar nodig, maar die gaat jaren mee. Zie: Hoeveel tijd en geld kost onkruid voorkomen?
• Het is milieuvriendelijk. Je maakt slim gebruik van de natuur in eigen tuin. Er is nauwelijks nog groenafval dat door de gemeente moet worden afgevoerd. In tegenstelling tot andere methoden tegen onkruid, zoals boomschors aanbrengen, hoef je ook geen materiaal aan te voeren. Geen transport dus, en al helemaal geen (chemische) middelen tegen onkruid.
• Je krijgt een gezonde bodem. Fijngemalen takken en afgevallen blad vormen voedingsstoffen voor planten en het bodemleven. Wormen, pissebedden en bacteriën kunnen beter overleven en verbeteren de structuur (kruimeligheid) van de bodem. Bovendien vormen deze beestjes voedsel voor o.a. vogels en egels.

Nadelen van mulchen

• Als je van een strakke moderne tuin houdt, valt een laag mulch misschien niet in de smaak. Je zou dan mulch kunnen gebruiken in delen van de tuin die niet in het zicht liggen. Voor de rest van de tuin gebruik je boomschors.
• Sommige dieren woelen graag in een laagje organisch materiaal. Denk aan katten en vogels. In mijn geval is er ook een eekhoorn die naar noten zoekt of ze juist begraaft voor de wintervoorraad. Al met al is de “schade” hiervan zeer beperkt.
• De kans op nestelende dieren is iets groter. Zorg dat ongedierte niet in huis kan komen. Controleer de muren van je huis op gaten en maak ze dicht. Een kier van 5 mm is al groot genoeg voor een muisje. Gaten voor de ventilatie mogen uiteraard niet dicht. In dat geval gebruik je bijenbekjes (voor open voegen) en andere ventilatieroosters.

Zo werkt een laag mulch tegen onkruid

Mulch ontneemt onkruidzaden in de grond licht en lucht, waardoor ze niet kunnen ontkiemen. Onkruidzaden die komen aanwaaien kunnen de grond niet bereiken. Ze landen op de mulchlaag, en wortelen is daar moeilijker.

Met een dikke laag mulch wordt de hoeveelheid onkruid zeer drastisch teruggebracht. Het onkruid dat nog wel een plekje op de mulchlaag weet te veroveren kan slechter wortelen dan in de grond, en is er dus makkelijk uit te trekken.

Zo werkt een laag mulch tegen droogte

Een laag mulch houdt regen- en sproeiwater langer vast. Door klimaatverandering is het vaker erg droog, nat of warm. Met mulch is de tuin daar beter tegen bestand.

Grond droogt uit door hoge temperaturen en directe instraling van de zon. Het vocht in de aarde verdampt dan snel. Harde wind verergert dit proces. Een laag met mulch sluit de grond af van zonlicht en lucht, waardoor regenwater veel langer wordt vastgehouden.

Bij harde buien op kale grond spoelt het regenwater makkelijk weg, waardoor de planten er niks aan hebben. De mulchlaag houdt water vast, zodat het in de grond kan zakken. Bovendien wordt mulch uiteindelijk omgezet in humus. Dat maakt de bodem sponsachtiger, waardoor hij meer water kan vasthouden. Mulch zorg ervoor dat planten langer zonder regen kunnen, is goed voor de grondwaterstand, ontlast het riool en beperkt wateroverlast bij harde buien.

Mulch vormt bovendien een aantrekkelijke omgeving voor wormen. Het gegraaf van wormen maakt de grond poreus, waardoor regenwater makkelijker wordt opgenomen en de plantenwortels kan bereiken.

Mulch kan een groot verschil maken. Waar je voorheen bijvoorbeeld wekelijks moest sproeien, kan één keer in de drie weken nu zomaar voldoende zijn. Om na te gaan of de bodem vochtig genoeg is, kun je met een tuinschepje een snede van 10 cm diep in de grond maken. Voel dan of er vocht in de grond zit. Er is een groot verschil tussen onbedekte grond en grond met een laag mulch. Als de grond nog vochtig voelt, dan zie je waarschijnlijk ook nog geen tekenen van uitdroging aan de planten. Sproeien is dan nog niet nodig, behalve voor nieuwe planten die nog niet goed geworteld zijn.

Bladeren in de tuin moet je niet opruimen!

Afgevallen bladeren zijn gratis mulch. Het “bruine goud” in je tuin! Het is onnodig om afgevallen blad uit de tuin af te voeren. Laat liever de natuur zijn werk doen.

Het opruimen van blad in het najaar is zonde van de tijd. Het is ook zonde van je tijd in de zomer, want je hebt dan minder mulch en moet dus meer tijd besteden aan onkruid weghalen en de tuin sproeien.

Wat te doen met afgevallen blad? Verwijder alleen blad van paden, terras en oprit. Daar kan blad overlast geven door gladheid. Veeg dit blad in je borders. Kies de windstille beschutte plekjes om te voorkomen dat het blad wegwaait. Op deze manier heb je ook nog eens minder afval in de groencontainer.

Sommige gemeenten zetten in boomrijke buurten bladkorven op straat. Veeg je de stoep, breng dat blad dan liever naar je tuin. Daar heb je er wat aan, en er hoeft ook nog eens minder te worden afgevoerd.

Zelf mulch maken

Mulch maak je eenvoudig zelf. Haal je snoeiafval door de hakselaar en leg het tussen de planten.

Stap 1: koop een hakselaar

Neem de tijd om een goede hakselaar, ofwel houtversnipperaar, te kiezen.

Stap 2: kies je snoeimomenten

Je kunt tijd besparen door per snoeibeurt veel te snoeien en in één keer veel snoeiafval te hakselen.

Mijn voorkeur is drie keer per jaar, steeds op een droge dag:

• Begin maart: grote snoeironde aan het eind van de winter. Ik snoei meestal niet eerder omdat snoeien een stuk makkelijker is zonder blad aan de planten, en afgestorven delen van de plant beschermen de planten tegen vorst. Deze afgestorven delen van vaste planten kunnen nu worden gesnoeid, net als struiken en bomen.
• Eind juni: kleine snoeironde. Na een groeizaam voorjaar snoei ik takken die over paden hangen, en heggen die niet meer strak zijn.
• Eind september: kleine snoeironde.

Als je niet zelf snoeit kun je de hovenier vragen om het snoeiafval te laten liggen. Je kunt dan alsnog hakselen.

Stap 3: hakselen

Ga bij voorkeur op dezelfde dag of een dag later hakselen. Het werkt het best als het snoeiafval niet is natgeregend. Verdeel het materiaal meteen over de tuin.

Kun je ook mulchen zonder hakselaar?

Mulchen zonder hakselaar werkt minder goed, maar is zeker beter dan niks. Het is een goed begin als het budget de aanschaf nog niet toelaat. Bij heel kleine tuinen is het ook een mogelijkheid.

Voordelen ongehakt groenafval als mulch

• Je hoeft geen hakselaar te kopen.
• Het bespaart tijd. In principe kun je gesnoeide takken ter plekke laten vallen en niet opruimen.

Nadelen ongehakt groenafval als mulch

• Ongehakt groenafval is heel grof materiaal en sluit de grond daarom minder goed af. De voordelen, zoals het voorkomen van onkruid en het tegengaan van uitdroging, gelden daarom minder. Hoe dikker de laag, hoe beter het is.
• Het is te grof om tussen kleine planten te gebruiken.
• Het ziet niet zo mooi uit als fijnversneden takken en bladeren. Maar smaken verschillen, en het is wel heel natuurlijk.

Zo krijg je mulch zonder hakselaar

1. Maak gebruik van afgevallen blad.
2. Gebruik ongehakt snoeiafval als mulch. Hoe grover het is, hoe dikker de laag moet zijn.
3. Snoeimulchen: in plaats van in één keer een tak van een plant af te knippen, knip je van boven naar beneden in kleine stukjes. Zoals een kapper! De stukjes laat je ter plekke liggen. Dit geeft maar een heel dun laagje mulch, maar aanvullen is altijd mogelijk. Ik heb een hakselaar, maar toch gebruik ik deze methode voor dunne takjes die je makkelijk kunt knippen. Het knippen duurt wat langer, maar alle takjes naar de hakselaar brengen om ze daarna over de tuin te verdelen kost meer tijd.

Mulch maken van gras

Als je je gazon vaak maait, bestaat het maaisel uit fijne grassnippers. Deze kunnen blijven liggen. Ze vormen voeding voor het gazon. Zo werken grasmaairobots en mulchmaaiers ook.

Heb je grote hoeveelheden gazonmaaisel die niet op het gras kunnen blijven liggen, dan is dit ook als mulch in de borders te gebruiken.

Gras dat heel lang is en zaad bevat aan de uiteinden kun je beter niet als mulch gebruiken. Daardoor kun je gras op ongewenste plekken krijgen.

Zo gebruik je je mulch optimaal

In de meeste tuinen heb je eerder te weinig dan te veel mulch. Wees er dus zuinig op!

Stap 1: kies een plek voor de mulch

Deze plekken verdienen als eerste een laag mulch:

• open plekken waar zon en wind vrij spel hebben
• plekken waar de oude mulchlaag deels verteerd is. Als de grond zichtbaar is, ben je eigenlijk al te laat.
• de grond rondom jonge planten die nog geen diepe wortels hebben en daarom snel uitdrogen
• de grond rondom planten met een grote waterbehoefte, zoals de hortensia
• de grond rondom vaste planten die niet wintergroen zijn. In het voorjaar is daar een (eventueel dunnere) laag mulch zinvol, want onkruid kan groeien zolang deze vast planten nog klein zijn.

In tweede instantie komen plekken in de schaduw in aanmerking. Probeer ook dan nog onderscheid te maken: eerst rondom planten die sowieso niet diep wortelen en die na een paar weken zonder regen een probleem hebben. De rhododendron is een voorbeeld.

Als je nu nog mulch over hebt, gebruik het dan ook onder grote struiken en rondom bomen.

Stap 2: voorbereiding

Dit geldt alleen voor plekken waar de grond nog kaal is en waar onkruid staat: haal het grotere onkruid weg. Het zeer kleine net ontkiemde onkruid kan blijven staan.

Zie methode 4 tegen onkruid: wieden

Stap 3: bepaal de laagdikte van mulch

In principe gebruik je wat je hebt. Ik heb zelf nog nooit te veel mulch gehad na het snoeien. Ik kan het altijd wel ergens in de tuin gebruiken. Vandaar dat ik methode 1 tegen onkruid (mulchen) combineer met methode 2 (bodembedekkende planten).

Goede uitgangspunten zijn:

• Gebruik een dikkere laag mulch op een waterdoorlatende grond (zand) dan op compacte grond (klei).
• Gebruik een dikkere laag mulch als het materiaal grof versneden is. Fijne stukjes gras sluiten bijvoorbeeld goed af. Een dunnere laag kan dan al voldoende zijn en voorkomt te veel vocht en eventueel schimmel. Maar lange stukken gras laten meer licht en lucht door, waardoor er een dikkere laag nodig is.
• Groen materiaal (blad, stengels) leg je wat dikker dan bruin materiaal (takken). Dit omdat groen materiaal meer vocht bevat en daarom sneller verteert.
• Als de grond nog te zien is, dan is de mulchlaag veel te dun.

Stap 4: mulch verspreiden

Maak een mooi egale laag. Let er bij de stam van bomen en struiken op dat je de mulch daar niet in de volle dikte tegenaan legt. Maak een kuiltje van mulch rond de stam, waar je de dikte van bijvoorbeeld 10 cm afbouwt tot 2 cm. Dit voorkomt dat de stam te lang vochtig blijft, wat schimmels en ziektes kan veroorzaken. Bij vorstgevoelige planten is het zeker ’s winters te overwegen om juist geen kuiltje te maken, voor betere bescherming tegen vorst.

Heb je een beregeningsinstallatie met een druppelleiding? Trek de grondpennen omhoog, en leg de druppelleiding op de mulch in plaats van eronder. Dit voorkomt dat de gaatjes in de leiding verstopt raken met verteerde mulch.

Te weinig mulch?

Kies je planten strategisch. Bladverliezende jaarlijks snoeibare struiken en bomen leveren de meeste mulch op. Maar ze hebben ook mulch nodig omdat in het voorjaar veel licht de bodem bereikt en onkruid alle kansen krijgt. Bodembedekkende wintergroene planten hebben geen mulch nodig en leveren het ook niet op.

Heb je structureel te weinig mulch uit eigen tuin? Gebruik dan ook bodembedekkende planten en/of boomschors. Of koop een alternatief materiaal om te mulchen.

Te veel mulch?

Is de hele tuin voorzien van een dikke laag mulch, en heb je te veel? Probeer altijd te voorkomen dat het materiaal in de groencontainer verdwijnt. Geef het aan buren, of gebruik het op tuinpaden in plaats van boomschors of grind. Mulch van takken met weinig blad is prima geschikt voor paden.

Wat doet mulchen met de bodemkwaliteit?

Als organisch materiaal vergaat (composteert) ontstaat humus: een donker sponsachtig materiaal dat heel nuttig is voor het bodemleven en het voorkomen van uitdroging. Humus kan invloed hebben op de zuurgraad van de grond. De zuurgraad wordt doorgaans iets lager (de grond wordt zuurder).

De zuurgraad wordt uitgedrukt in de pH-waarde:

• pH-waarde 1-6: zuur
• pH waarde 7: neutraal
• pH-waarde 8-14: basisch (kalkhoudende grond)

Voor de gemiddelde tuinbezitter is dit allemaal niet zo belangrijk. Heel veel planten zijn niet zo kieskeurig en doen het goed op grond rondom de neutrale zuurgraad. De voordelen van een mulchlaag zijn groter dan de eventuele nadelen van een iets zuurdere grond. Mocht een plant problemen geven, dan is het de moeite waard om op onderzoek uit te gaan. Als het een kalkminnende plant betreft, kan het helpen om op die plek kalkkorrels te strooien.

Voorbeelden van zuurminnende en kalkminnende planten:

• https://www.tuinplant.nl/tuintips/informatie-tuinplanten/zuurminnende-planten

Wil je de zuurgraad graag weten, koop dan een testsetje:

• https://www.welkoop.nl/ecostyle-ph-bodemtest

Moet je de tuin nog bemesten bij mulch?

Nee, over het algemeen heb je geen mest meer nodig. Een praktische aanpak is: stop met bemesten en kijk wat er gebeurt.

Door de mulch in je tuin krijg je vanzelf humus, en dit valt onder de “organische meststoffen”. Humus bevat o.a. mineralen en uitwerpselen van nuttig bodemleven zoals wormpjes. Je kunt dus in elk geval minder mest gebruiken. Het hangt af van de bodemsoort, de plantensoorten en het type mulch.

Is er worteldoek tegen onkruid nodig bij mulch?

Met mulch heb je geen worteldoek nodig. Alleen bij zeer hardnekkig ondergronds onkruid is een worteldoek te overwegen. Kies in dat geval een biologisch afbreekbaar doek dat na een paar jaar vanzelf verdwenen is.

Een laag mulch voorkomt onkruid op een natuurlijke manier. Een plastic laag van worteldoek/gronddoek onder de laag mulch is bijna altijd onnodig. De genoemde voordelen, zoals het voeden van de bodem en het opnemen van regenwater, worden zelfs door het doek bemoeilijkt.

Een voordeel van worteldoek is dat je een minder dikke laag mulch nodig hebt. Maar zelfs worteldoek slijt, dus na een tijd is dit niet meer van toepassing.

Worteldoek is alleen goed neer te leggen als er nog (bijna) geen planten staan.

Onderhoud van de mulchlaag

Het enige dat hoeft te gebeuren is:

• minimaal één keer per jaar aanvullen van de laag mulch, in elk geval voordat de grond weer zichtbaar is
• weghalen van onkruid dat toch nog de kans zag een plekje te vinden. Dat zal niet vaak hoeven te gebeuren. Als dat wel zo is, is de laag mulch te dun. Trek het onkruid met wortel en al uit de mulch.

Ga vooral niet schoffelen. Er komt dan licht bij de grond, en er komt grond op de mulch terecht. Dat vergroot de kans op onkruid.

Alternatief materiaal voor mulch

Mijn uitgangspunt is dat mulch bestaat uit snoeimateriaal, blad en gras uit de tuin. Een bredere definitie van mulch is “elk materiaal wat de grond kan afdekken”. Dat kan organisch (afbreekbaar of niet afbreekbaar) zijn, of niet-organisch.

Organische afbreekbare alternatieven voor mulch uit de tuin

Deze natuurlijke organische materialen vergaan na verloop van tijd. Daardoor voeden ze de bodem en dus de planten.

• Abrikoospitten
• Boomschors. Het komt niet uit de eigen tuin, maar is wel een natuurlijk materiaal. Het gaat lang mee en kost minder tijd dan zelf mulch maken.
• Cacaodoppen
• Compost (zonder onkruidzaad)
• Hazelnootdoppen
• Hooi
• Houtsnippers
• Mos
• Papier en karton (zonder inkt of kunststof)
• Perzikstenen (perzikpitten)
• Stro
• Zaagsel

Zelfs gewied onkruid kan in theorie als mulch worden gebruikt. Ik doe dat zelden, en alleen in rommelige hoekjes. Het risico op uitzaaien is groot. Dat risico kun je beperken door onkruid door de hakselaar te halen waardoor de plant wordt beschadigd, en door deze mulch alleen bij een paar dagen droog weer en het liefst in de zon te gebruiken. Het onkruid is dan verdroogd en niet meer levensvatbaar. Zaad van het onkruid kan nog wel levensvatbaar zijn!

Organische niet-afbreekbare alternatieven voor mulch uit de tuin

Deze natuurlijke materialen zijn niet afbreekbaar. Er is dus geen voedend effect op de bodem. De materialen verweren wel, maar zeer langzaam. Na verloop van tijd zal er met de wind zand en blad in het materiaal terechtkomen, en wordt de mulchlaag steeds aantrekkelijker voor onkruid. Dit probleem is alleen op te lossen door het materiaal te verwijderen, te wassen en opnieuw neer te leggen.

Het gaat om steenachtig materiaal, dat warmte van zonnestralen vasthoudt. Voor sommige planten uit zuidelijke streken kan dat een voordeel zijn. Voor de meeste planten is dat niet nodig, of zelfs een nadeel.

• Grind
• Schelpen

Wil je toch een steenachtig materiaal gebruiken, overweeg dan olivijnbrokken. Dit materiaal neemt CO² op. Daarmee helpt het in de strijd tegen klimaatverandering. In elk geval wordt er de CO²-uitstoot van de winning en het vervoer mee gecompenseerd.

Niet-organische alternatieven voor mulch uit de tuin

De materialen zijn onnatuurlijk. Ze verweren langzaam en laten mogelijk schadelijke stoffen achter. Ze hebben geen voedend effect op de bodem. Ik raad deze materialen af omdat er veel betere alternatieven zijn om onkruid te voorkomen.

• Landbouwplastic
• Rubbersnippers